हॉर्स शू खेकडा(Horseshoe crab)च्या रक्ताच्या १ ली.ची किंमत ११ लाख रुपये .

  मित्रानो ,आज आपण अतिशय मनोरंजक जीवा विषयी माहिती घेणार आहोत ,आपल्या रंजक मराठी च्या  टीम ने आपल्या साठी खास शोधाशोध करून माहिती मिळवली आहे .  हॉर्स शू खेकडा(Horseshoe crab), जगातील सर्वात जुन्या सजिवांपैकी एक असणाऱ्या ह्या खेकड्याच्या एका लिटर रक्ताची किंमत आहे जवळपास ११ लाख रुपये!

Horseshoe crab वरचा भाग 

हॉर्स शू खेकड्याच्या अनोख्या निळ्या रक्ताचा(blue blood) वापर औषधे तसेच वैद्यकीय उपकरणे जीवाणूरहित करण्यासाठी केला जातो. तसेच काही औषधांमध्ये त्याचा वापर केला जातो.  

 मागील काही महिन्यांपासून जगभरात कोरोना महामारीने थैमान घातले आहे. जगभरातील आघाडीच्या वैद्यकीय कंपन्या कोरोनावर प्रभावी औषध किंवा लस शोधण्यासाठी दिवस रात्र एक करीत आहेत. त्यातील काही औषधे व लसी प्राथमिक चाचण्यांमध्ये यशस्वी सुद्धा झाल्या आहेत.

कोरोनावरील लसींचे किंवा औषधांचे परीक्षण करताना हॉर्स शू खेकड्याचे रक्त वापरले जाते आहे.

ह्या खेकड्याचा शरीरात 'लिमुलस अमिबोसाइट लायसेट (एलएएल)' नावाचा एक घटक असतो. औषधामध्ये समजा एखादा जिवाणू किंवा विषारी घटक राहिला तर त्याच्याभोवती हा एलएएल घटक एक आवरण निर्माण करतो. त्यामुळे विषारी घटक शोधण्यास खूप मदत होते.

Horseshoe crab चा खालचा भाग 

त्या व्यतिरिक्त वैद्यकीय उपकरणे वापरुन शरीरात औषध सोडले जात असताना त्यातील घाण शोधण्यास हॉर्स शू खेकड्याचे रक्त कामी येते. त्यामुळे जंतूसंसर्ग होण्यापासून आपले रक्षण होते.

हॉर्स शू खेकडे प्रामुख्याने अटलांटिक, पॅसिफिक आणि हिंदी महासागरांच्या किनाऱ्यावर आढळून येतात. मे ते जून ह्या प्रजननकाळात पौर्णिमेच्या रात्री भरतीच्या वेळेला ते किनाऱ्यावर दाखल होतात. वैद्यकीय क्षेत्रासाठी तसेच ह्या खेकड्यांचा फस्ता पडणाऱ्या पक्षांसाठी ही एक मोठी पर्वणीच असते.

लाखोंच्या संख्येने खेकडे पकडून प्रयोगशाळेत नेले जातात. तिथे ह्या खेकड्यांचा हृदयाला छोटेसे छिद्र पाडून त्यांच्या शरीरातील अंदाजे ३०% रक्त काचेच्या भांड्यात जमा केले जाते. नंतर त्यांना पुन्हा समुद्रात सोडण्यात येते.

 माणसांचा जीव वाचविण्यासाठी चाललेला हा खटाटोप अनेक खेकड्यांच्या जीवावर बेततो. कित्येक खेकड्यांचा ह्या क्रियेदरम्यान मृत्यू होतो. तसेच वाचलेल्या माद्यांना नंतर प्रजननादरम्यान समस्यांचा सामना करावा लागतो.

मागील काही वर्षांपासून ह्या खेकड्यांच्या संख्येत लक्षणीय घट झाली आहे. प्रयोगासाठी होणारा अतिवापर तसेच मासेमारीसाठी आमिष म्हणून मोठ्या प्रमाणात होणारा वापर ही त्याची काही प्रमुख कारणे आहेत.

कोरोना लसींच्या अंदाजे ५०० कोटी डोसांची चाचणी करण्यासाठी हॉर्स शू खेकड्याचे रक्त लागणार असून त्यामुळे ह्या खेकड्यांच्या संख्येवर भयंकर ताण येईल अशी भीती अनेक पर्यावरण रक्षणकर्त्यांनी व्यक्त केली आहे. तर वैद्यकीय तज्ज्ञांचे असे म्हणणे आहे की एवढ्या लसींच्या चाचणींसाठी खेकड्यांचे एका दिवसाचे (सध्या एका दिवसात जेवढे रक्त जमविले जाते तेवढे) रक्त पुरेसे आहे.

Horseshoe crab निळे रक्त जमा करतांनी संशोधक 

हॉर्स शू खेकड्याच्या रक्ताचा ७० च्या दशकात सूरु झालेला वापर आजतागायत सुरू आहे. त्याऐवजी एखादा पर्यायी घटक प्रयोगशाळेत निर्माण करून लसींच्या चाचणींसाठी त्याचा वापर करता येईल का ह्याचा अभ्यास संशोधक करत आहेत. असे काम करणारा आरएफसी नावाचा एक घटक शोधण्यात सुद्धा आला आहे. पण खेकड्यांच्या रक्ताला पर्याय म्हणून खात्रीशीररित्या वापरता येऊ शकेल ह्या पातळीला अजून आपण पोचू शकलो नाही आहोत.                                                          

हॉर्स शू खेकड्यांबद्दल काही रंजक तथ्ये(Some interesting facts about horseshoe crabs)

• हॉर्स शू खेकडे जगाच्या पाठीवर ४५० दशलक्ष वर्षांपासून अस्तित्वात आहेत.
• त्यांची गणना जरी खेकड्यांत होत असली तरी ते कोळी व विंचवांशी जास्त निगडित आहेत.
• हॉर्स शू खेकड्यांच्या अनेक जाती नामशेष झाल्या आहेत. त्यांच्या फक्त ४ जाती सध्या शिल्लक राहिल्या आहेत.
• त्यांच्या रक्ताला मिळणाऱ्या अमाप किमतीमुळे काळ्या बाजारात त्यांना प्रचंड मागणी आहे.
• माणसाच्या शरीरात लोह जास्त प्रमाणात असते त्यामुळे आपल्या रक्ताला लाल रंग प्राप्त होतो. त्याचप्रकारे हॉर्स शू खेकड्यांच्या शरीरात असणारे तांबे त्यांच्या रक्ताला निळा रंग प्राप्त करून देते.

मित्रानो ,जर तुम्हाला हि माहिती आवडली असेल तर नक्कीच आपल्या मित्र,मंडळी सोबत शेअर करा आपले मत कॉमेंट बॉक्स मध्ये नोंदवा ,आपल्या आवडीचा विषय आम्हाला कळवा ,कोणती माहिती हवी ती कळवा आम्ही नक्कीच तिचा शोध घेऊन आपल्या पर्यंत पोहचवू.